1. Praca logopedy w szkole.

2. Podstawowe pojęcia logopedyczne.

3. Wywoływanie i utrwalanie głosek szumiących.

4. Wywoływanie i utrwalanie głoski R.

5. Wywoływanie i utrwalanie głosek syczących.

6. Tok wywoływania głosek K,G.
 

1. PRACA LOGOPEDY W SZKOLE. Po co logopeda w szkole?   

Terapia logopedyczna obejmuje oddziaływania korekcyjne w zakresie zaburzonych czynności mowy. Zajęcia logopedyczne organizuje się dla dzieci z zaburzeniami mowy, które z kolei powodują zaburzenia komunikacji językowej oraz utrudniają naukę, a nawet powodują zaburzenia emocjonalne. Zajęcia mogą być prowadzone indywidualnie lub w grupie (maksymalnie 4 dzieci).

Dziecko w przedszkolu może jeszcze pozwolić sobie na małe odstępstwa od poprawnej mowy. Wadliwa artykulacja to taka, gdy tworzone dźwięki mowy zastępowane są innymi głoskami czy dźwiękami lub ulegają deformacji, co oznacza, że w wyniku nieprawidłowego ułożenia narządów mowy powstają inne, obce dla języka polskiego brzmienia dźwięki. Należy jednak odróżniać wadę wymowy od nieukończonego procesu rozwoju i nabywania mowy.

Powinniśmy wiedzieć, że

- sześciolatek powinien mieć opanowane już wszystkie głoski i technikę mówienia. Dziecko w tym okresie powinno już swobodnie budować zdania poprawne pod względem gramatyki
i składni.

- pięciolatek ma prawo mówić jeszcze lak zamiast rak, a zaczyna wymawiać już sz, ż, cz, dż

- czterolatek będzie poprawnie wymawiał głoski s, z, c, dz, k, g

-mowa  trzylatka może cechować się wieloma nieprawidłowościami artykulacyjnymi: np. mówić  tula zamiast kura, może brzmieć „dziecinnie”, opuszczać sylaby w wyrazie, upraszczać grupy spółgłoskowe, ale potrafi już podnieść czubek języka do podniebienia podczas wypowiadania l i opanowuje wymowę głosek f, w.

Do podjęcia terapii logopedycznej skłaniać nas powinien przede wszystkim wiek dziecka,
przy czym należy pamiętać, że dopuszczalne są w określonych grupach wiekowych małe odstępstwa artykulacyjne.

 KIEDY NALEŻY IŚĆ DO LOGOPEDY

Wskazaniem do zasięgnięcia porady logopedycznej lub podjęcia systematycznej terapii powinny być:

- nieprawidłowa, zniekształcona wymowa dziecka rozpoczynającego naukę szkolną;

- opóźniony czas pojawiania się poszczególnych etapów mowy dziecka;

- dysfunkcje rozwojowe (wcześniactwo, wady rozwojowe), na które mogą „nakładać się” problemy z porozumiewaniem się. 

 Na terenie szkoły prowadzone są zajęcia logopedyczne w wymiarze 9 godzin tygodniowo.
 W ramach zajęć realizowana jest diagnoza, terapia logopedyczna, a także profilaktyka logopedyczna. Uczniowie  uczęszczają na terapię grupowo- grupa liczy do 4 osób.

Badanie dziecka z zaburzoną mową uwzględnia:

• uwagi z obserwacji rodziców, nauczycieli,
• rozmowę z dzieckiem, obserwację mowy spontanicznej pod kątem uchwycenia typowych objawów zaburzeń,
• zebrane uwagi o powodzeniu szkolnym uwzględniającym trudności w opanowaniu nauki czytania i pisania,
• badanie słuchu fonematycznego,
• informacje na temat zahamowań i blokad emocjonalnych u dzieci z zaburzoną mową,
• dane o zaburzeniach sfery motorycznej (np. niezborność ruchowa, mała precyzja ruchowa).

 

Diagnoza logopedyczna pozwoliła wytypować grupę uczniów na ćwiczenia logopedyczne. 

Cel i główne zadania terapii to:

• kształtowanie prawidłowej mowy poprzez korygowanie zaburzeń w zakresie strony fonetycznej, leksykalnej, gramatycznej,
• stymulowanie opóźnionego rozwoju mowy,
• doskonalenie wymowy już ukształtowanej,
• wdrażanie do praktycznego wykorzystania nawyków poprawnej wymowy  przyswojonej w toku ćwiczeń,
• usprawnianie techniki czytania i pisania,
• wdrażanie dzieci do obcowania z literaturą i sztuką oraz twórczej aktywności słownej.

 

Terapia logopedyczna przebiega według określonego schematu postępowania:

1.ćwiczenia przygotowujące artykulatory do wywoływania zaburzonych głosek:

• • ćwiczenia oddechowe,
  • ćwiczenia narządów artykulacyjnych: języka, warg, podniebienia miękkiego, żuchwy,
  • ćwiczenia emisyjno- głosowe,
• ćwiczenia właściwe z zakresu korekcji wad wymowy,

2. wywołanie głoski w izolacji,

3.utrwalenie głoski korygowanej na materiale językowym w wyrazach  z zachowaniem pozycji 

( nagłos, śródgłos, wygłos), w wyrażeniach, zdaniach,

4.ćwiczenia utrwalające wywołaną głoskę w wierszykach, piosenkach, wyliczankach itp., automatyzacja poprawnej wymowy w mowie spontanicznej, opowiadanie na podstawie ilustracji, historyjek obrazkowych, rozmowy kierowane,

5.ćwiczenia utrwalające z wykorzystaniem logopedycznych programów komputerowych,

6.ćwiczenia wspomagające terapie logopedyczną,

7.ćwiczenia stymulujące rozwój słuchu fonemowego,

8.ćwiczenia stymulujące ogólny rozwój dziecka ( rozwijanie słownictwa czynnego i biernego, koordynacji wzrokowo- słuchowo- ruchowej, pamięci, myślenia, orientacji przestrzennej),

9.kształtowanie twórczej aktywności słownej dziecka poprzez tworzenie swobodnych tekstów, rymowanek,

10.wyrabianie u dziecka umiejętności posługiwania się poprawną polszczyzną,

11.wdrażanie do autokontroli i autokorekty wypowiedzi.

Współpraca logopedy z nauczycielami, wychowawcami dotyczy:

• wskazania im ważności prawidłowej wymowy u dzieci,
• zapewnienia pomocy o charakterze terapeutycznym i instruktażowym,
• udostępniania opracowanych materiałów.

 

Rola rodzica w terapii logopedycznej

Praca rodzica z dzieckiem w domu ma duże znaczenie dla skutków terapii. Terapia mowy nie może przebiegać tylko w gabinecie logopedycznym. Najważniejszym zadaniem do realizacji przez rodzica będzie uważne przysłuchiwanie się wypowiedziom dziecka, dostrzeganiei chwalenie jego poprawnych wypowiedzi (szczególnie podkreślanie sukcesów) oraz podawania poprawnych form, jako przykładu, jeśli dziecko mówi błędnie.  O ile wywołanie samej głoski jest zadaniem logopedy, o tyle utrwalenie tego sukcesu jest już zasługą rodzica i pracy z własnym dzieckiem. Terapia logopedyczna zawsze nakierowana jest na indywidualne możliwości dziecka. Z tego powodu w ramach zaleceń do pracy w domu można  w ćwiczeniach wykorzystać różnego rodzaju produkty spożywcze. Dzięki nim ćwiczenia narządów mowy dziecko kojarzy z zabawą, przyjemnością, a przez to chętniej je wykonuje. Dlatego rozmawiajmy ze swoimi dziećmi, dostarczajmy im jak najwięcej wzorców  poprawnej wymowy, bawmy się w opowiadanie, a przede wszystkim słuchajmy swoich dzieci.

Opracowano w oparciu o dostępne materiały i artykuły w Internecie oraz praktykę własną. 
 

2. PODSTAWOWE POJĘCIA LOGOPEDYCZNE

Seplenienie(sygmatyzm)- to nieprawidłowa wymowa szeregów głosek: [sz, ż, cz, dż]; [ś, ź, ć, dź]; [s, z, c, dz]. Najczęściej spotykana jest wadliwa realizacja głosek [sz, ż, cz, dż], które są wymawiane jak [s, z, c, dz] lub jak [ś, ź, ć, dź ]

Reranie(rotacyzm)- to nieprawidłowa realizacja głoski [r]. Głoska ta bywa opuszczana, zastępowana przez inne głoski, np. [j] lub [l] lub dwugłoskę [rl] wymawiana w sposób obcy polskiej fonetyce np.:  [r] języczkowe - artykulacja polega na wibracji jęyczka przy uniesionym podniebieniu miękkim; język pozostaje bierny.

 [r] policzkowe, czyli boczne- drga jeden policzek pod wpływem strumienia powietrza skierowanego w bok. 

[r] wargowe- drgają obie wargi lub warga górna.

 [r] międzyzębowe- przy artykulacji czubek języka jest wsunięty między zęby.

[r] podniebienne- następuje zbliżenie podniebienia miękkiego do tylnej części języka.

[r] gardłowe- nasada języka zbliża się do tylnej ściany gardła

 kappacyzm- jest wadą artykulacyjną, w której zaburzona jest wymowa głoski k i k’. Deformacja polega na zamianie zwarcia językowo – podniebiennego zwarciem więzadeł głosowych, co powoduje powstanie brzmienia przypominającego spółgłoskę k. Wyraża się również zamiana głoski k na głoskę t, lub jej opuszczeniem.

gammacyzm- jest wadą artykulacyjną, polegająca na nieprawidłowej realizacji głosek tylnojęzykowych g, g’

Mutyzm- zamilknięcie, zaprzestanie mówienia, przy świadomości , że mowa była i istnieje (nerwica); całkowity lub selektywny.

Lambdacyzm- wadliwa realizacja głoski l

Afonia- brak lub niedostateczne powstawanie głosu.

Artykulacja- określone zjawiska fonetyczne dzięki którym wymawiane dźwięki stają się głoskami; o ostatecznym kształcie i jakości głosek decyduje układ narządów mowy względem siebie.

Diagnoza logopedyczna- określony sposób postępowania badawczego, którego celem jest potwierdzenie bądź wykluczenie istnienia zjawisk logopedycznych oraz przewidywanie ich tendencji rozwojowych na podstawie objawów, patogenezy i patomechanizmów.

Jąkanie- zaburzenie płynności, tempa i rytmu mówienia spowodowane nadmiernym napięciem mięśni oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych.

Narządy mowy- stanowią trzecie, najniższe piętro mechanizmów mowy; obejmują układ oddechowy, fonacyjny i artykulacyjny

 

3. WYWOŁYWANIE I UTRWALANIE GŁOSEK SZUMIĄCYCH

1. Ćwiczenia języka,
2. Ćwiczenia warg,
3.  Wywoływanie i utrwalanie głosek:
   • ćwiczenia wstępne: · ćwiczenia w szybkim powtarzaniu głoski llllll..., przy szeroko otwartych ustach, · ćwiczenia w szybkim powtarzaniu głosek: ttttt..., dddd..., nnnn...,(przypominamy dziecku, że czubek języka ma uderzać o wałek dziąsłowy.
   • Wywoływanie głosek zaczynamy od głoski sz

•  etap wywoływania głoski sz: · zbliż zęby, wysuń wargi, podnieś czubek języka do wałka dziąsłowego, który wyczujesz językiem i dmuchaj przez zęby ( pierwszy sposób), · spółgłoskę „sz” można otrzymać z przedłużonego „cz” ale język dziecka musi być wystarczająco spionizowany ,
  • wymowa głoski „sz” w sylabach: · spółgłoska „sz” w nagłosie: szu, szo, sza, szy, sze,
    • spółgłoska „sz” w śródgłosie: uszu, oszo, asza ,esze ,yszy, iszy,’
    • spółgłoska „ sz” w wygłosie: usz, osz ,asz, esz ,ysz, isz,
  • głoska „sz” w wyrazach: · uczeń powtarza wyrazy po nauczycielu (jeśli dziecko ma trudności, to dzieli wyraz na sylaby),
  • nazywanie obrazków , w których „sz” występuje na początku,
• w środku,
• na końcu wyrazu,
  • • wyszukiwanie rysunków, których nazwy zawierają głoskę „sz”,
    • czytanie całościowe sylab i przepisywanie ich poniżej: sza sze szo szu szy szą szę,
    • artykułowanie, następnie czytanie zestawień samogłosek z dwuznakiem „sz”: asz esz osz isz usz ysz ąsz ęsz asza osze asze iszę ęszą uszą yszy aszu
    • artykułowanie, następnie czytanie wyrazów z „sz”: szablon, szachy, szary, szafka, szampon, szałwia, szarfa, szatyn, szelki, szereg, szopa, szosa, szumi, szuka, szyja, piszę, noszę, wiszę, proszą, koszą, piszą, młodszy, starszy,
    • tworzenie i odczytywanie wyrazów: szy- bu- je, szu- fla- da, szy- bo- wiec,  szysz – ka
    • tworzenie, odczytywanie i zapisywanie wyrazów z końcówką – szek:

fartu

wuja

pu

łańcu                              szek

palu

 braci

okru

"Co szumi?”"

– wypowiadamy zdania, a dziecko wybrzmiewa głoskę sz

 Szumi morze – szszsz...

Szumi wiatr – szszsz...

Szumi woda – szszsz...

• Teksty do ćwiczeń:

 Myszka

Łepek z uszami wytnę z kasztana,

Na brzuszek wezmę szyszkę.

Ogonek i łapki będą wełniane i do zabawy zrobię myszkę.

Przyszła myszka do szewca i prosi: uszyj mi puszyste bambosze takie, jak teraz się nosi.

 Zerknął szewc na myszkę radosny i rzekł:

Mam, dużo roboty, zaczekaj do przyszłej wiosny.

Kształcenie słuchu fonematycznego w obrębie sz- s

• Zabawa „klaśnij-wstań”: nauczyciel wypowiada naprzemiennie „s” i „sz”, gdy dziecko usłyszy „sz” wstaje, a gdy s klaszcze , (warianty: sylaby z „s” i „sz”: sa, sza, so, szo, se, sze; wyrazy z głoską „s” lub „sz”: sok, sowa, szklanka, szok, szyja, sukienka, sanki, kasztan, kosz, mysz, stół, słoma, szkoła).

Wywoływanie i utrwalanie głoski ż- analogiczne jak sz

 ETAP WYWOŁYWANIA GŁOSKI „CZ”:

Głoskę „cz” można uzyskać ze spółgłoski „t” dziąsłowego, przedłużając nieco jej eksplozję,

wargi powinny być zaokrąglone i wysunięte do przodu (tak jak przy o),

dziecko musi podnieść czubek języka w okolice wałka dziąsłowego, znacznie zbliżyć zęby do siebie
i powiedzieć „t” dziąsłowe,

• wymowa głoski „cz” w sylabach: · spółgłoska „cz” w nagłosie: czu czo cza czy cze, · spółgłoska „cz” w śródgłosie: uczu oczo acza ecze yczy iczy, · spółgłoska „ cz” w wygłosie: ucz ocz acz ecz ycz icz,

• głoska „cz” w wyrazach: · uczeń powtarza wyrazy po nauczycielu (jeśli dziecko ma trudności,
 to dzieli wyraz na sylaby),

nazywanie obrazków , w których „cz” występuje na początku, w środku, na końcu wyrazu,

wyszukiwanie rysunków, których nazwy zawierają głoskę „cz”,

artykułowanie i czytanie całościowe sylab: cza cze czo czu czy czą czę

artykułowanie i czytanie zestawień samogłosek z dwuznakiem „cz”: -acz ecz ocz icz ucz ycz ącz ęcz -acze ocze aczu iczą uczą yczę ęczą

 wymawianie  wyrazów z dwuznakiem „cz”: czoło, czarny, czosnek, czyta, czapla, czapka, cząstka, Czechy, czekaj, człowiek, czemu, czerwiec, czerwień, czynny, płacze, piecze, skacze, liczy, kluczy, uczy, buczy, · nazywanie rysunków i łączenie z właściwym podpisem: znaczek czołg doniczka kaczka czapka teczka

Zdania z głoską cz

- Damian czeka na pocztówkę.

- Mam wlewa do kubeczka mleczko dla Jureczka.

- Obok doniczki był pajączek w pajęczynie.

- Kaczki poczłapały na łączkę.

- Chłopczyk ma rękawiczki na rączkach.

- Czarek czyta podręcznik w czytelni.

- Uczeń liczy na liczydłach i patyczkach.

- Kolczyki Janeczki mają czerwone oczka.

- W czwartek mama upiecze apetyczne pączki.

- Czerwona biedroneczka ma cztery czarne kropeczki.

Kształcenie słuchu fonematycznego w obrębie cz- c

• Zabawa „klaśnij-wstań”: nauczyciel wypowiada naprzemiennie „c” i „cz”, gdy dziecko usłyszy „cz” wstaje, a gdy c klaszcze , (warianty: sylaby z „c” i „cz”: ca, cza, co, czo, ce, cze; wyrazy z głoską „c” lub „cz”: car, cena, czyta, czeka, czarny, cyrkiel, ceruje, paczka, mecz, klucz, macki, maczki, warkocz).

Wierszyki utrwalające głoskę cz

“Entliczek- pętliczek”

Entliczek-pętliczek, czerwony stoliczek,
a na tym stoliczku pleciony koszyczek,
w koszyczku jabłuszko, w jabłuszku robaczek,
a na tym robaczku zielony kubraczek…

“Ogródek Mareczka”

W ogródeczku Mareczka wyrosła rzodkieweczka.
Czerwone są buraczki, no i cztery kabaczki.
Podlewa nasz Mareczek rządek swych rzodkieweczek
i czerwonych buraczków,
i krzaczki kabaczków…

4. WYWOŁYWANIE I UTRWALANIE GŁOSKI „R”

Ćwiczenia usprawniające język:

• •   Cofanie szerokiego języka w kierunku gardła
• Unoszenie szerokiego języka na górną wargę
• Unoszenie szerokiego języka na górne zęby
• Kląskanie czubkiem języka
• Rysowanie na podniebieniu np. kółek, kwiatków itp.
• Ssanie cukierka- czubkiem języka         
• Układanie języka w kształt żądełka, rurki, łyżeczki
• Masowanie czubka języka szczoteczką do mycia zębów
• Masaż języka przez wysuwanie go między lekko rozwarte zęby
• Zlizywanie przyklejonego do podniebienia mleka w proszku

 

Ćwiczenia przygotowawcze do wymowy głoski r:

• Szybkie wypowiadanie głoski [l] dotykając czubkiem języka o górny wałek dziąsłowy.
• Powtarzanie szybko sylab: la, la, la, lo, lo, lo, le, le, le, lu, lu, lu, ly, ly, ly.
• Wielokrotne, energiczne wypowiadanie [ttt], [ddd], [td] [tdn] (najpierw wolno, potem coraz szybciej) dotykając czubkiem języka o górny wałeczek dziąsłowy przy szeroko otwartych ustach, potem sylaby:  te, te, te, ty, ty, ty, de, de, de, dy, dy, dy. i później zbitki sylabowe: teda - teda, tede - tede, tedo - tedo, tedu - tedu, tedy - tedy.
• Wymawianie [ddd] z równoczesnymi energicznymi, poziomymi ruchami palcem po wędzidełku podjęzykowym. 
•  Wąski pasek papieru umieszczamy na czubku języka za górnymi zębami i polecamy dmuchać na język energicznie wymawiając ttt na następnie tr. Wówczas papierek odskoczy.
• Zdmuchiwanie z lekko uniesionego czubka języka skrawków papieru, tak, by papierek się odkleił
• Mocne dmuchanie na czubek języka uniesiony do wałka dziąsłowego, aż do pojawienia się tr.
• Akcentowanie głoski [t] w czasie wymawiania: tll, tll, trl (najpierw szeptem, potem głośno).
• Powtarzanie sylab szeptem, a następnie głośno: la, la, la, trla, lo, lo, lo, trlo, lu, lu, lu, trlu, le, le, le, trle, ly, ly, ly, trly, trla, trlo, trle, trlu, trly.

 

Utrwalanie głoski r: 

• tra, tro, tre, tru, try trawa, trasa, tramwaj, tratwa, trampki, tran, troje, trochę trudny, truskawka, trybuna
• dra, dro, dre, dru, dry drabina, droga, drewno, drewniaki, drut
• atra, atro, atre, atru, atry;  otra, otro, otre, otru, otry strażak, wiatrak, siostra, futro, jutro, lustro, strumyk, opatrunek, struś, cytryna, piętro, strona, 
• adra, adro, adre, adru, adry;  odra, odre, odro, odru, odry kołdra, wiadro, zdrowy, biedronka, landrynki, adres
• trudna droga,  drobny druk,  druga strona,  drewniany wiatrak
• Strażak niesie drabinę .  Na drodze leży drut.  Siostra kupiła truskawki.
• pra, pro, pre, pru, pry;  apra, apro, apre, apru, apry praca , pralka, pralnia, prasa, prosty, proszę prędko, prezent
• drogi prezent,  uprasowana wiatrówka,  pierwsze piętro
• bra, bro, bre, bru, bry;  abra, abro, abre, abry abru brat, brama , zebra, obroża, ubrudzony, obrazek  brudne ubranie ,  brukowana droga , 

• oprawiony obrazek,  drugie piętro
• Bronek zapomniał adresu.  W pralce jest brudne ubranie.
• kra, kro, kre, kru, kry;  akra, akro, akre, akru, akry kra, kraj, kratka, kromka, kreda, kret, kruk, królik ekran, mokro, ukrop, okrasa, odkrywa
• grad, grabie, granica, gromada, gruby, grupa,  agrafka, agrest, groch, ogryzek
• dobry kran,  krótki krok,  drobny groch,  granatowy krawat
• Krawiec prasuje ubranie.  Krysia gra na trąbce.  Koło bramy chodzi kruk.  W ogrodzie leżą grabie.  ra, ro, re, ru, ry,  rama, rasa, radio, ranek, rumianek, ropa, rondel, ryba, róża
• ranna rosa,  rozwinięta róża,  równa kreska
• para, kara, tara, cerata, skóra, dziura, biuro, żyrafa.
• ogrodzony teren,  aparat radiowy,  arkusz papieru,  stary żyrandol
• ar, or, er, ur, żar, smar, katar, konduktor, pomidor, cukier, parter, rura, traktor, rower
• Romek rozwija z papieru deser.  W torbie są cukierki. Pod murem stoi traktor.  Jurek ma katar.

Na podwórku Rysiek i Romek maja rowery. 

 

5. WYWOŁYWANIE GŁOSEK SYCZĄCYCH.

Pierwsza w szeregu głoska s. Wywoływanie zaczynamy od ćwiczeń wstępnych.

Ćwiczenia języka

1. Liczenie dolnych zębów czubkiem języka po wewnętrznej stronie.
2. Oblizywanie językiem wewnętrznej powierzchni dolnych zębów.
3. Dotykanie czubkiem języka wewnętrznej powierzchni dolnych siekaczy z równoczesnym wybrzmiewaniem głoski /e/,
4. Zlizywanie czubkiem języka przyklejonego mleka w proszku z dolnych dziąseł.
5. Energiczne wyrzucanie czubka języka zza dolnych zębów. Dmuchanie na świecę, kartkę papieru. Można wtedy stwierdzić czy strumień powietrza jest prawidłowo kierowany oraz sprawdzić długość wydechu. Dmuchanie na chorągiewki i wiatraczki, dmuchanie baniek mydlanych, gumowych zabawek puszczanych w wodzie, urządzanie zawodów- kto dmuchnie dalej.
6. Próby gwizdania.
7. Zdmuchiwanie lekkiego przedmiotu z otwartej dłoni, np. piłeczki, piórka, kłębka waty, papierowej kulki.
8. Rozdmuchiwanie: chrupek, grochu, ryżu, kaszy, pociętej gąbki lub kawałków styropianu.
9. Gra na instrumentach muzycznych: organkach, trąbce, gwizdku.
10. Gra na grzebieniu owiniętym cienką bibułą.
11. Dmuchanie na piórko, aby unosiło się ponad głową osoby ćwiczącej- kto dłużej utrzyma w ten sposób piórko w powietrzu.
12. Rozdmuchiwanie plamki farby wodnej na podkładce z tworzywa sztucznego.

 Ćwiczenia warg

1. Rozciąganie warg do uśmiechu z jednoczesnym  wymawianiem samogłoski /i/,

2. Naprzemienny uśmiech z pokazywaniem zębów, a następnie zasłanianiem ich wargami.

3. Układanie ust do uśmiechu i powrót do pozycji neutralnej.

4. Wydawanie odgłosów z rozciągniętymi kącikami ust:

kozy - me, me, barana - be, be, kurczątka - pi, pi, śmiechu - hi, hi.

W celu wywołania głoski /s/ wykorzystujemy metody: wzrokową, słuchową, czucia skórnego oraz przekształceń artykulacyjnych.

Ułożenie narządów artykulacyjnych: język leży za dolnymi zębami, tworząc rynienkę podobnie,

jak podczas dmuchania, wargi natomiast rozchylają się, tworząc łagodny uśmiech. Podczas  wybrzmiewania głoski /s/ przykładamy wewnętrzną stronę dłoni ćwiczącego do naszych warg, zwracając uwagę na potrzebę kierowania strumienia wydychanego powietrza środkiem ust.

Usta są spłaszczone, jak podczas delikatnego uśmiechu, język tworzy rynienkę, tj. czubek maksymalnie zbliża się do dolnych zębów, a boki lekko unoszą się górnych zębów i dziąseł. Aby dokładniej określić miejsce prawidłowego ułożenia języka, można użyć nitki dentystycznej, którą zakładamy za dolne siekacze i polecamy dotykać czubkiem języka nitki w czasie wypowiadania głoski /s/ (Morkowska, 2000). Głoskę s możemy również uzyskać przekształcając inną głoskę.

Polega ona na długiej tonacji /f/ z równoczesnym odsuwaniem palcami dolnej wargi od górnych siekaczy .Innym sposobem przekształceń jest wybrzmiewanie /t/, przedłużanie jej pozwala uzyskać kolejno głoskę /c/, a następnie /s/ (Demel 1994, 65).

Głoski syczące mogą być wymawiane międzyzębowo lub bocznie. Ćwiczenia rozpoczynamy

od korekcji głoski [s], jeśli język pojawia się między zębami, podczas tonacji wszystkich głosek dentalizowanych, tj. szeregu szumiących i ciszących. Powodem jest korzystniejsze ułożenie języka różnicujące błędną i prawidłową wymowę. Natomiast, gdy występuje seplenienie boczne wszystkich trzech szeregów, rozpoczynamy od wywołania głoski /s/, gdyż łatwiej nauczyć dziecko właściwego kierowania strumienia powietrza identycznego, jak przy dmuchaniu na konkretne przedmioty.

 

UTRWALANIE GŁOSKI S

w sylabach sa, so, se, su, sy a-sa, o-so, e-se, u-su, y-sy as, os, es, us, ys sas, sos, ses, sus, sys, sasa, soso, sese, susu, sysy

• w wyrazach:

sanki, sandały, sałata, sad, sąd, seler, sekunda, syrena, sok, serek, sól, sen, sukienka, sobota, sopel, syn, syndyk, sypialnia, itp.; klasa, masa, osa, kasa, łysy, boso, wesele, miska, pisak, fasada, masło, kosa, piasek, rosa, itp.; nos, kos, las, pas, lis, los, bas, kłos, głos, pies, gaz, głaz, długopis, adres, tygrys, ananas, arbuz, kaktus, itp.;

• w wierszach:

„Sa jak sałata” Sa sa sa, se se se pani powtarza wciąż: dalej słyszę znów: a na koniec jeszcze raz

: sa sałata, asa klasa, as bas, se sekunda, ese wesel, es stres, sy syrena, ysy łysy, ys zgryz, so sobota, oso boso, os włos, su sukienka, usy kusy, us i mróz, su sukienka, usy kusy. Us i mróz.

 „Smok w sklepie”

Smok do sklepu był wysłany po dwie miski, ser, banany.

W sklepie spotkał dwa jagnięta, o sprawunkach nie pamiętał.

Mama smoka posmutniała, tak sprawunki skwitowała:

Nie ma sera, nie ma misy. Oto notes. W nim rób spisy.

głoska „z”- dźwięczny odpowiednik głoski s

• w sylabach: za, zo, ze, zu, zy a-za, o-zo, e-ze, u-zu, y-zy zaza, zozo, zeze, zuzu, zyzy zas, zos, zes, zus, zys

• w wyrazach: zamek, zakład, załoga, zęby, zegar, zupa, Zenek, zero, zapałka, zebra, zoo, zakręt, zabawka, złoto, złom, zamówienie, itp.;

koza, kazanie, pazury, puzon, lizak, wazon, wózek, karuzela, mazak, bazar, bizon, kuzyn, ogryzek, bluza, gwiazda, itp.;

• w wierszach: „Koza-zbieg”

Z domu z dykty, za zagrodą, zbiegła koza z długą brodą. Niedaleko koza zwiała, mapy bowiem zapomniała. Za chwil kilka, jechał wozem, kuzyn wójta. Poznał kozę! Zrobił węzeł u jej brody,
I zagonił do zagrody.

głoska „c”

• w sylabach: ca, co, ce, cu, cy a-ca, o-co, e-ce, u-cu, y-cy ac, oc, ec, uc, yc cac, coc, cec, cuc, cyc caca, coco, cece, cucu, cycy

• w wyrazach: cebula, cyfry, Cyganka, cegły, cerata, cukier, cymbałki, cytryna, cena, cyrkiel, cela, cyrk, celnik, celnik, cep, cud, itd.; klocek, taca, praca, porcelana, klocek, ulica, kucyki, liceum, plecak, plecy, tablica, kolce, itp.; koc, palec, walec, widelec, pajac, latawiec, makowiec, piec, wieniec, pałac, więc.

„Cuda w Kłodzku”

Na ulicy, w centrum Kłodzka wielkich hecy, cudów nocka:

Cyrk – w nim krawiec i wódz mocny

 Bawią tańcem całonocnym.

 Pod cokołem, na placyku, cupnął magik na kocyku.

Ma cylinder: W nim, w papierku, ma na tacce moc cukierków.

głoska „dz”

 • w sylabach: dza, dzo, dze, dzu, dzy a-dza, o-dzo, e-dze, u-dzu, y-dzy dzadza, dzodzo, dzedze, dzudzu, dzydzy dzac, dzoc, dzec, dzuc, dzyc

• w wyrazach: dzwonek, dzwoni, itp.; koledzy, miedza, wiedza, nędza, ogrodzenie, rodzynki, pieniądze, władza, godzą, marudzą, chodzą, itp;

• w zdaniach:

Pod miedzą siedzą zające.

 Dzieci jedzą rodzynki.

Przy drodze rośnie kukurydza.

 Dzwonek dzwoni na lekcję.

 Na podłodze są pędzle.

Na wadze zważę rydze.

Koledzy poszli nad sadzawkę.

Zadzwonił szkolny dzwonek.

w tekstach:

Koledzy rozchodzą się do swoich klas. Po lekcji odwiedzą chorego Jurka. Zebrali już pieniądze na prezent dla niego. Kupią mu pędzel i farby do malowania. Jurek bardzo ładnie maluje. Za obrazek gęsi brodzących po sadzawce został nawet nagrodzony. Dostał ludowy dzbanek do kwiatków. Koledzy opowiedzą mu co ciekawego wydarzyło się w szkole.

• w wierszach:

 „Dzwonnik i kot”

W twierdzy ogrodzonej miedzą kot i dzwonnik obiad jedzą:

 dzwonnik rydze i wędzonkę, a kot mleko, chleba kromkę.

Najedzony dzwonnik chrapie, kotek w twierdzy muchy łapie.

 

6. TOK WYWOŁYWANIA GŁOSEK K- G

Ćwiczenia przygotowujące narządy mowy 

1. Opieranie czubka języka o dolne zęby i cofanie go w głąb jamy ustnej, aby nastąpiło uniesienie grzbietu języka do góry - zabawa Koci grzbiet.
2. Picie gęstych napojów przez długą i cienką słomkę.
3. Przysysanie drobnych papierków przez rurkę i przenoszenie ich na plansze.
4. Układanie czubka języka za górnymi zębami i opuszczanie go do dziąseł dolnych podczas szerokiego otwierania jamy ustnej.
5. Naśladowanie ssania cukierka i mlaskania całą powierzchnią języka przy opuszczonej żuchwie.
6. Ziewanie przy szeroko otwartych ustach.
7. Wdychanie powietrza nosem i wydychanie ustami, podczas szerokiego otwierania ust.
8. Przyklejanie całej masy języka do podniebienia przy szeroko otwartych ustach, a następnie energiczne opuszczanie przodu języka w dół.
9. nawoływania i okrzyki:

• hej, hej
• hop, hop,
• hej ho, hej ho,
• ho ho ho,
• hip hip, hura,
• buch, bach,
• echo, echo.

imitowanie śmiechu:

• dziadka - he, he,
• taty - ho, ho,
• mamy - ha, ha,
• dziewczynki - hi, hi.

zabawy w chuchanie na:

• zmarznięte ręce,
• oszronioną szybę,
• lustro, by zaparowała jego powierzchnia.

Głoska [k]

 Najpopularniejszą  metodą wywołania głoski [k] jest położenie dziecka z odchyloną do tyłu głową lub maksymalne odwiedzenie głowy do tyłu, podczas siedzenia na krześle. Te pozycje pozwalają na bezwładne obsuwanie się całej masy języka w tył i prawidłową realizację [k], dlatego że wymowie głoski towarzyszy uniesienie się tylnej części języka do podniebienia miękkiego. Innym sposobem realizacji głoski jest próba powtarzania prototypowej realizacji podczas szerokiego otwierania ust. Widoczny w ten sposób język może być również przykładem do naśladowania.

Jeśli występują kłopoty z prawidłowym ułożeniem języka, można posłużyć się szpatułką lub palcem, przytrzymując go na dole jamy ustnej podczas wybrzmiewania [t]

W sytuacji, w której żadna z metod powyższych nie skutkuje, ćwiczenia można rozpoczynać od wygłosowego [k], powtarzając kijok, kijuk, by następnie przejść do układów kończących się słowami ze śródgłosem [k], np. kijokula, kijokoła

AUTOMATYZACJA
 

 1.Ćwiczenie "k" w sylabach- ka, ke, ko, ku, ky, aka, eke, oko, uku, yky, ak, ek, ok, uk, yk

 Ćwiczenie "k" w wyrazach; samodzielne nazywanie obrazków; "k" w nagłosie, wygłosie, śródgłosie; (w nazwach tych obrazków nie powinna wystąpić głoska "t") .
Prosimy, by dziecko powtarzało:
a) kapa, kanapa, kasa, kabel, kamień, koc, koń, koza, kolej, komin, kępa, kura, kuchnia, kuźnia.
Ćwiczenie "k" w prostych wyrażeniach, a następnie w zdaniach np. 
b)wyrażenia:  kasa kolejowa,
kolorowa koszula,
kulawa koza,
kupa kamieni
c) zdania: Kasia karmi kury.
W kuchni leży kamień
d) makaron, oko, okulary, pokój, fabryka, mleko, ręka, mak, rak, hak, rok, sok, klej, lejek, piasek, plecak, lotnik, indyk.
e) wyrażenia: fabryka kabli, bańka mleka, makowy placek, rak nieborak
f) zdania: W pudełku są korale.
Na kanapie leży piesek.
Na haku wisi plecak,
Karol kupił choinkę.
g) klej, klasa, klucz, kreda, krowa, ławka, balkon, lalka, pudełko, szynka, łyżka
h) wyrażenia: łyżka soku, kruchy sernik, parkowa ławka, zamknięta klasa
h) zdania: Tomek ma nowe kapcie.
Ciocia upiekła placek.
W szkole jest kreda,
W pokoju wisi firanka,
Krysia ma lalkę.

DOPIERO teraz można włączyć głoskę t:

2. kaptur, kapusta, butelka, siatka, piątka, żółtko, żyletka, kostka, klasa, kurtka, taksówka, truskawka, klamka, kawka, klocek, kubek, korek, kotek, kukułka

wyrażenia:mokry kaptur,
kostka cukru,
kwaśna kapusta,
butelka soku,
listek klonu,
kubek kawy.
zdania: Krzyś buduje z klocków domek.
Kukułka kuka na podwórku.
Krysia kreśli po  kartce ołówkiem koła.
W szklance jest kompot truskawkowy.
Kotek pije pyszne mleko.
W klatce jest kanarek.
Na kolację będzie kanapka z szynką.

2. Rozwiązywanie zagadek, rebusów, krzyżówek.

3. Zabawa w słowa, (magiczne kwadraty, uzupełnianie brakujących liter) .

- Ułożenie różnych słów zawierających podaną sylabę np.

- Wyodrębnianie głosek początkowych i tworzenie wyrazu np.

lub

Pomoce do ćwiczeń: lusterko, szpatułka, obrazki zawierające w swej nazwie głoskę "k", krzyżówka, kwadraty magiczne, rebusy, tekst bajki.

Przykłady zagadek:

Jestem biała, szara, ruda albo czarna.
Niosę smaczne jajka, lubię dziobać ziarna.

Choć go nikt nie uczył, bardzo ładnie mruczy.
Pośród nocnej ciszy poluje na myszy.

Po błocie człapię, kwaczę i pływam tez po rzece. Mam ładne skrzydełka ale daleko nie polecę.

Ten biały napój daje nam zdrowie Nie możesz zgadnąć? Kotek ci powie. ..

Łatwo mnie poznacie, gdy wspomnicie bajkę Chodziłem tam w butach i paliłem fajkę.

Wstaw odpowiednie głoski:

Można również nauczyć dzieci wierszyków (Wanda Chotomska)
 

Siedzi kawka nad sadzawką.
Chodź się napić kawki, kawko!
Będziesz piła filiżanką czarną kawkę ze śmietanką.
Ale kawka nie chce kawki,
Woli wodę pić ze sadzawki.

 

głoska [g]

Wywołanie głoski [g]

Dokładnie utrwalone ćwiczenia narządów mowy, przygotowujące do wywołania głoski [k], a następnie jej prawidłowej realizacji w różnych układach w zasadzie gwarantują, że głoska [g] powinna pojawić się samoistnie. Mogą jedynie wystąpić problemy z bezdźwięczną jej realizacją.

Aby udźwięcznić [g] proponuje się także wybrzmiewanie jej między samogłoskami, np. aga, ago, age,agu… Podczas wybrzmiewania [d] z unieruchomionym czubkiem języka, palcem lub szpatułką uzyskujemy również głoskę [g] (Rodak 1997, 39), wykorzystując metodę przekształceń artykulacyjnych.

ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE WYMOWĘ G.

Jako głoska dźwięczna może ulegać bezdźwięczności. Wówczas skorzystać można z następującego zestawu ćwiczeń.

ĆWICZĄC G NALEŻY UTRWALAĆ OPANOWANE JUŻ K
ga, go, ge, gu
a) gapa, ganek, garnek, gazeta, gorący, gołąbek, góra, gumka, guzik, gęś, gąbka.
b) gumowa gąbka, gorący garnek.
c) waga, uwaga, zagon, noga, kogut, ogórek, kolega, głowa, groch, grypa, grzebień, ognisko, igła, tygrys, mgła, droga, jagoda, długo.
d) garnek grochu, gruba igła, wagon węgla, gęsta mgła

Powtarzanie krótkich zdań:

 Grzesio ma gorączkę.
Na zagonie rosną ogórki.
Górnik kopie węgiel.
Na gałęzi siedzą gawrony.
Magdę boli gardło.
Na gwoździu wiszą grabie.
W garnku są grzyby.

Zagadki:
Gdy do szycia mama siada,
do uszka jej nitkę wkłada.
 

W głębi ziemi ukryty,
przez górnika wydobyty.
 

Daje ciepło, moc, światło,
A nazwę – odgadniesz łatwo.

 W każdej wsi jest taki budzik,
który co dzień budzi ludzi.
Budzik chodzi, łapką grzebie.
Choć nie czesze się ma grzebień...

Przykładowy wierszyk:
Gąska gęsim piórem
pisze listy co dzień.
A na czym je pisze?
Na głębokiej wodzie.
Na głębokiej wodzie,
na fali jeziora,
pisze gęsim piórem
listy do gąsiora.

 Nacisk na  głoski KI, GI  należy położyć w przypadku błędnej (gwarowej) twardej ich wymowy, np.: kiedy – kedy, ogień – ogeń, wówczas należy ćwiczyć:
a) kija, kijo, kije, gija, giro, giju (stopniowo wycofując się z przedłużeń).
kio, kie, ki.
kiedy, kielnia, kieszeń, kino, kisiel
cukier, sukienka, siekiera, rakieta, okienko, rzodkiewka
b) wyrażenia: kilka cukierków,
malutkie okienko,
lekkie sanki,
wąskie szelki,
słodkie czekoladki.
c) zdania: Mam w kieszeni cukierki.
Koło kiosku stoją ławki.
Mama kisi ogórki.
Straszaki idą do kina.
gie, gi
a) giąć, giętki, gimnastyka, gips, gitara, żagiel, magiel, ogień, węgiel, chorągiew, igiełka, angina, mgiełka.
b) długie nogi, drogi węgiel

UTRWALANIE GŁOSEK k- g, ki- gi
Koza jest głodna.
Po zagonie chodzą gęsi.
W ogrodzie kwitnie akacja.
Na brzegu rzeki pasą się gęsi.
W garnuszku jest gorący kisiel.
W kiosku kupuje się gazety.
W pudełku są igły i guziki.
Przed gankiem stoją sanki.
Straszaki lepią z gliny kogucika.
Kolega ma w kieszeni cukierki.